FAQ bij Oproep aan afdelingen Anatomie voor anatomische afbeeldingen

Waarom deze oproep? - Samenvatting

Om verschillende redenen is het wenselijk gesloten commercieel onderwijsmateriaal te vervangen door onderwijsmateriaal met een open licentie (Open Educational Resources – OER):

  • Kwaliteitsverbetering onderwijs (betere toegankelijkheid, peer review materialen, mogelijk maken hergebruik en voortbouwen, selectie beste materialen)
  • Kostenbesparing (voor studenten en voor instellingen/docenten, in het bijzonder vanwege de huidige Easy Access regeling).
  • Ideële redenen (verantwoord gebruik publieke gelden, toegankelijkheid kennis)

Daarom heeft het ministerie van OCW de ambitie uitgesproken om per 2025 alle hoger onderwijsmateriaal open toegankelijk te krijgen.

Het project Open Anatomie Leermaterialen (alias TOOL2) heeft als doel de beschikbare hoeveelheid open anatomie onderwijsmateriaal te vergroten. In alle anatomie onderwijs zijn anatomische afbeeldingen een eerste behoefte. Open anatomische afbeeldingen zijn echter nog maar beperkt voorhanden.

Daarom de oproep van  bibliotheken in samenwerking met dit TOOL2 project om, binnen uw afdeling mogelijk bestaande, zelf ontwikkelde, afbeeldingen open beschikbaar te stellen.
Daarmee helpt u het anatomie onderwijs in het algemeen, maar uiteindelijk ook uzelf.

Dank voor uw medewerking!

U kunt hulp krijgen bij uw bibliotheek.

Deze FAQ geeft meer informatie:

 

Wat doet het project TOOL2 zelf (verder)?

In het TOOL2 project wordt ook op andere manieren gewerkt aan het verkrijgen en toegankelijk maken van afbeeldingen onder open licentie:
 

  • Via de applicatie http://anatomieplaatjes.nl kunnen op basis van illustraties uit het levensoeuvre van de medisch illustrator Ron Slagter, totaal 400, onveranderde of afgeleide, illustraties aangevraagd worden door Nederlandse en Vlaamse anatomen; deze zullen onder CC licentie op AnatomyTOOL ter beschikking worden gesteld.
     
  • In samenwerking met de Bibliotheken vindt een inventarisatie plaats van online reeds bestaande open anatomische afbeeldingen. Bruikbare afbeeldingen zullen, vindbaar op anatomische structuur, op AnatomyTOOL geplaatst worden. Een eerste resultaat is een overzicht van een inventarisatie van anatomische bronnen, zowel open als gesloten: https://anatomytool.org/anatomy-learning-resources-which-are-open. Met name de shortlist van beste bronnen bovenaan is breed nuttig.
     
  • Overwogen wordt (afhankelijk van financiën) om de collecties van oude anatomische atlassen die in het Publieke Domein gevallen zijn, o.a. van Sobotta en Grant (https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Anatomical_plates_and_drawings_by_source), in te voeren op AnatomyTOOL, zodat ze op anatomische structuur vindbaar worden.
     
  • In het eerste TOOL project zijn al verzameld en op AnatomyTOOL voor een ieder te gebruiken, ter beschikking gesteld:
NB: Om de materialen te zien, klik aan: . (Veel materiaal is helaas nog niet gereviewed doordat het verkrijgen van reviews zeer moeizaam verloopt)

  Naar boven

PRAKTISCHE INFORMATIE

Wat vragen we van u / Wat kunt u doen?

Heeft u of uw afdeling (in het verleden) anatomische afbeeldingen laten ontwikkelen of zelf ontwikkeld?

  • Bijvoorbeeld tekeningen, maar ook foto’s. Zie hoofdstukje ‘Welk soort beeldmateriaal wordt gezocht?’.
  • Loop aub eens door uw onderwijspresentaties en door de mappen op uw computer: vindt u eigen afbeeldingen?
  • Of wellicht heeft u nog fysieke afbeeldingen liggen?
  • Zijn de afbeeldingen van zodanig goede kwaliteit dat u deze in uw onderwijs (heeft) gebruikt of zou kunnen gebruiken?
  • Bezit u of uw afdeling de rechten op dit beeldmateriaal?
  • Overweeg dan of u bereid bent deze afbeeldingen open ter beschikking te stellen. Kijk in het hoofdstukje ‘Wat is Creative Commons (CC)?’ wat de mogelijkheden zijn.
  • Als u hiertoe bereid bent en afbeeldingen verzameld heeft:

Bent u afdelingshoofd: geef deze oproep dan aub door aan uw medewerkers met het verzoek hieraan mee te werken.

Naar boven
 

Welk soort beeldmateriaal wordt gezocht?

Soorten afbeeldingen

Primair wordt gezocht naar afbeeldingen die geschikt zijn voor onderwijs, waar de structuren duidelijk te onderscheiden zichtbaar zijn. Vaak is er een ‘didactische slag’ overheen gegaan, om bepaalde structuren te selecteren of duidelijker zichtbaar te maken, of om een bepaalde boodschap duidelijk te maken. Dergelijke afbeeldingen zijn meestal het eerste waar een student mee moet beginnen bij het leren, men gebruikt deze in colleges, en deze zijn ook het moeilijkst open te vinden. Meestal zullen dit zijn:

  • Anatomische tekeningen
  • Soms computer-gegenereerde beelden, bijv. shots van 3D modellen.

Secundair wordt gezocht naar meer realistische afbeeldingen:

  • Dissectiefoto’s (indien goede kwaliteit dissectie)
  • Operatiefoto’s (waarbij de anatomie goed zichtbaar is)

Moderne illustraties en kleuren illustraties hebben de voorkeur boven oude en/of zwart-wit illustraties.
 

Onderwerpen

Inhoudelijk wordt gezocht naar (afbeeldingen van):

  • Humane anatomie
  • Normale anatomie, inclusief anatomische variatie
  • Macroscopische anatomie
  • Toelichtingen van microscopie (bijv. tekeningen van microscopische structuren)
  • Embryologie, ook aangeboren afwijkingen
  • Klinische anatomie (bijv. anatomie van chirurgische procedures)

Minder wordt gezocht naar het volgende, omdat hier al veel open materiaal van bestaat (maar desalniettemin ook welkom):

  • Radiologie beeldmateriaal
  • Microscopische coupes
  • Dwarsdoorsnede foto’s

Er wordt (in het kader van het TOOL2 project) niet gezocht naar het volgende (omdat de focus op anatomie ligt):

  • Pathologie
  • Puur fysiologie
Formaten

Primair wordt gezocht naar materialen die goed herbruikbaar en bewerkbaar zijn:

  • Losse afbeeldingen in gangbare bestandsformaten (jpeg, png, bmp, tiff, psd, etc.).
  • Tekstbestanden waaruit afbeeldingen te extraheren zijn (doc, docx, odt).
  • Presentaties waaruit afbeeldingen te extraheren zijn (ppt, pptx, odp).
  • Als u fysieke afbeeldingen heeft, maak aub een scan daarvan en stuur deze in.

De beelden moeten technisch van voldoende kwaliteit en minstens 300 x 300 px groot zijn.

Secundair zijn welkom (maar niet primair doel omdat deze minder goed herbruikbaar en bewerkbaar zijn):

  • Video’s
  • Animaties
  • 3D modellen

  Naar boven

Criteria waaraan het materiaal moet voldoen

  • Copyright vrij of eigendom van uw afdeling
  • Anatomische en technische goede kwaliteit
  • Liever moderner/frisser ogend materiaal dan verouderd materiaal. Criterium: zou u het zelf willen gebruiken in uw onderwijs?
  • Beeldmateriaal min. 300x 300px groot
  • U bent bereid de verklaring te tekenen dat het materiaal gepubliceerd mag worden onder uw naam of de naam van uw afdeling onder een open (Creative Commons) licentie en u bent akkoord met de voorwaarden van AnatomyTOOL.

  Naar boven

Wat gebeurt er met het materiaal dat u ter beschikking stelt?

  • Het materiaal zal beoordeeld worden op bruikbaarheid en kwaliteit.
  • Geschikt materiaal wordt door projectmedewerkers voor u onder uw account en uw naam resp. de naam van uw afdeling (u houdt zeggenschap) op AnatomyTOOL gepubliceerd en van metadata voorzien.
  • Er wordt vanuit het project een review bij geplaatst.
  • U krijgt bericht als materiaal van u gepubliceerd is.
  • Materiaal dat niet gebruikt wordt: u krijgt bericht hierover. Dit materiaal wordt door ons vernietigd.

  Naar boven

Wat heb ik er zelf aan als ik materiaal ter beschikking stel?

U heeft voordeel als een andere Universiteit uw materiaal gebruikt en daardoor minder ‘betaald’ materiaal gebruikt

Gebruik van auteursrechtelijk materiaal in de digitale leeromgeving kost ALTIJD geld.
In de Easy Access regeling (zie hoofdstuk ‘Easy Access regeling’) wordt elk jaar bij een wisselend drietal (zgn. ‘kopgroep’) universiteiten het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal gemeten in de elektronische leeromgeving. Daaruit wordt het te betalen bedrag voor alle universiteiten berekend.
Het bedrag dat uw universiteit moet betalen is een extrapolatie op basis van student-aantallen van het gemeten gebruik. Wat uw universiteit uiteindelijk moet betalen hangt dus af van hoeveel auteursrechtelijk materiaal de ‘kopgroep’ universiteiten van dat jaar gebruiken.
Als u beeldmateriaal open ter beschikking stelt, kan (en zeer waarschijnlijk: zal) dat ook door de kopgroep-universiteiten gebruikt worden. Indirect heeft u er zo zelf profijt van als u materiaal open ter beschikking stelt en een ander het gebruikt.
Naar boven

Uw eigen materiaal altijd makkelijk ‘bij de hand’

Materiaal wat u open ter beschikking heeft gesteld en op AnatomyTOOL is geplaatst heeft u altijd en overal makkelijk beschikbaar (in AnatomyTOOL). Dit klinkt triviaal, maar denk aan de vele malen dat een student een vraag stelt en u niet op uw kantoor bent. U wilt een plaatje erbij tonen, u ziet het voor zich, maar u bent niet bij uw eigen boekenkast of computer. Als er internet is, kunt u te allen tijde uw eigen afbeelding erbij halen, door te zoeken op uw instelling en/of op de anatomische structuren. Ook blijkt in de praktijk dat als u onderwijsmateriaal aan het maken bent (collegepresentatie, handleiding, toets vragen) het soms sneller is een plaatje terug te zoeken op AnatomyTOOL dan te bedenken in welk mapje op uw pc het staat.
Naar boven
 

Uitstraling

Als iemand uw materiaal gebruikt moet die altijd, conform de Creative Commons licentie, de maker van het materiaal vermelden. Als u mooi materiaal ter beschikking stelt, staat dus altijd uw naam (of de naam van de instelling) erbij. Dit straalt positief af op uw instelling -analoog aan de populaire MOOCs.
Op AnatomyTOOL zal ook een overzicht geplaatst worden van aantallen bijgedragen materialen per instelling. Het is leuk wanneer uw instelling hier positief verschijnt.
Naar boven

Welke hulp kan ik krijgen?

  • U hoeft de afbeeldingen niet zelf te beoordelen of te sorteren. U stelt ze ter beschikking, wij beoordelen en verwerken ze voor u.
  • Waarschijnlijk zal vanaf de zomer vanuit het TOOL2 project een student-assistent langs kunnen komen voor ondersteuning bij zoeken en gebruiken van open onderwijsmateriaal. Deze student kan u ook bijstaan in het selecteren van bruikbare afbeeldingen.
  • U kunt voor vragen (bijvoorbeeld keuze CC-licentie of hoe aan te leveren) contact opnemen met de onderstaande, bij dit project betrokken contactpersonen of met de projectleider van het TOOL2 project.
  • Deze FAQ beantwoordt hopelijk al veel van uw vragen.

Contactpersonen Bibliotheken::

  • AUMC, AMC: L.L. (Lieuwe) Kool, hoofd medische bibliotheek AMC, l.l.kool@amc.uva.nl , tel: 020-5664986
  • AUMC, VU: L.C.M. (Loes) Hazes, content specialist Health & Life Sciences, UB - Medische Bibliotheek. l.c.m.hazes@vu.nl  tel: 020-4442524
  • LUMC: C.F. (Claudia) Pees, informatiespecialist Walaeus bibliotheek LUMC, c.f.pees@lumc.nl, tel: 071-5263890
  • UM: M. (Monique) Dikboom, Contract Management Officer UB Content, Collections & Access, University Library, m.dikboom@maastrichtuniversity.nl, tel  +31 (0)43-388 5000
  • UMCG: A.W. (Annelies) Koelstra, hoofd Centrale Medische Bibliotheek UMCG, a.w.koelstra@umcg.nl, tel: 050-3616183

Contactpersonen Anatomie

Naar boven
 

Verklaring Open ter beschikking stelling anatomie materiaal

Download 'Verklaring Open ter beschikking stelling anatomie materiaal'

Naar boven

 

ACHTERGRONDINFORMATIE

Wat zijn Open Educational Resources (OER)?

De UNESCO definieert Open Educational Resources als:
Open Educational Resources (OER) are teaching, learning and research materials in any medium – digital or otherwise – that reside in the public domain or have been released under an open license that permits no-cost access, use, adaptation and redistribution by others with no or limited restrictions. https://en.unesco.org/themes/building-knowledge-societies/oer

Kenmerkend is dus:

  • het gaat om onderwijs-, leer- of research materialen.
  • ze bevinden zich in het publieke domein of zijn gelicentiëerd onder een open licentie - meestal betreft het een Creative Commons licentie (zie hoofdstukje ‘Creative Commons’)
  • de licentie staat kosteloos toe: toegang, aanpassing en her-verspreiding. Vaak wordt gesproken over de ‘5 R’s of open’: Retain, Reuse, Revise, Remix, Redistribute. http://opencontent.org/definition/ Dit gaat dus verder dan alleen ‘ik kan er gratis bij’ (open access).

Naar boven

Open onderwijs - onderwijs met Open Educational Resources (OER) – argumenten pro/con

Argumenten voor het gebruik van Open Educational Resources zijn:

  • Kwaliteitsverbetering onderwijs
    • Uit uitgebreid onderzoek (https://anatomytool.org/content/waarom-open-onderwijs-materialen-gebruiken-kort) blijkt dat de kwaliteit van onderwijs bij het gebruik van OER i.p.v. gesloten materiaal in elk geval even goed blijft en soms zelfs verbetert. Redenen hiervoor zijn:
    • Betere toegankelijkheid voor studenten: gratis vs. betaald maakt vaak het verschil tussen geen of wel gebruik van materiaal.
    • Extra zorgvuldigheid bij docenten voor men materiaal openbaar zichtbaar zet.
    • Peer feedback (‘more eyes’) op het gebruikte materiaal, leidend tot correcties en verbeteringen.
    • Hergebruik en voortbouwen op het materiaal (men hoeft niet steeds weer van nul te beginnen, de tijd kan besteed worden aan verdere verbetering).
    • Selectie beste materiaal door open online beschikbaarheid die vergelijken mogelijk maakt.
    • Beter mogelijk maken van gepersonaliseerd onderwijs, doordat vrijelijk combineren van materialen mogelijk is.

  • Kostenbesparing:
    • voor instellingen/docenten: besparing op licentiekosten (momenteel in het bijz. vanwege de huidige Easy Access regeling).
    • voor studenten: besparing op aanschaf studiematerialen.

  • Uitstraling onderwijsinstelling
    • Open online zichtbaar materiaal straalt af op onderwijsinstelling, zoals bij de populaire Massive Open Online Courses (MOOCs).

  • Ideële redenen:
    • Onderwijs is betaald met publieke gelden, dat moet algemeen ten nutte komen.
    • Toegankelijkheid, ook voor financieel minder draagkrachtige studenten (in NL en armere landen)

Argumenten tegen het gebruik van Open Educational Resources zijn:

  • Aanloopdrempel:
    • In het begin zijn nog relatief weinig, kwalitatief goede, OER materialen beschikbaar.
    • Het ontwikkelen van goede OER materialen kost tijd en geld.

Naar boven

Wat is de Easy Access regeling en wat betekent het voor mij?

De Easy Access (EA) Regeling (https://www.stichting-uvo.nl/nl/Documenten_3) is een overeenkomst die Stichting Pro (opgevolgd door Stichting UvO - de vertegenwoordigende instantie van de uitgevers) gesloten heeft met de VSNU omtrent het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken in het hoger onderwijs voor de periode 2017 tot 2020. Deze regeling vervangt de oude afkoopregeling. De belangrijkste inhoud is:

  • Betalen naar gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken (geen vaste afkoopsom).
  • Metingen in de elektronische leeromgevingen van het feitelijke gebruik.
  • Berekening verschuldigde bedragen op basis van meting aan enkele universiteiten en extrapolatie naar andere universiteiten op basis van student aantallen.
  • Nabetaling van 2,4 mln.€ over periode 2014-2016 te betalen op 31-12-2020, tenzij universiteiten door vermindering van gebruik dit bedrag ‘inverdienen’.

Wat kost een gemiddeld anatomie hoorcollege? Een rekenvoorbeeld:

Een presentatie die 25 anatomische afbeeldingen bevat voor een hoorcollege voor 300 studenten geneeskunde. De presentatie wordt op de elektronische leeromgeving geplaatst en er wordt een weblecture van gemaakt die in de leeromgeving wordt aangeboden.
Gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal wordt verdeeld in categorieën:

  • Korte overname = “afbeeldingen, grafieken, tabellen, schema's en soortgelijke werken: ten hoogste 25 uit dezelfde oorspronkelijke uitgave, en enkele werken van dezelfde maker” (per presentatie en per cursus/blok PG)
  • Middellange overname: “[..] maximaal 50 pagina’s (= equivalent 100 afbeeldingen - afbeelding telt voor halve pagina PG) en ten hoogste 25% van de inhoud van het boek of tijdschrift.” (per presentatie en per cursus/blok PG)
  • Andere overname: “overname [..] die geen Korte overname of een Middellange overname is”

Tarief per afbeelding:

  • Korte overname: 0,057 € (géén BTW)
  • Middellange overname: 0,057 € x 1,21 (wel BTW)
  • Andere overname: toestemming vragen aan uitgever

Men zal gauw het criterium 'enkele werken van dezelfde maker' overschrijden waardoor het gebruik valt in de categorie ‘middellange overname’, de kosten voor het gebruik van de afbeeldingen in deze presentatie zijn dan: 25 afbeeldingen x 2 publicaties (leeromgeving en weblecture) x 300 studenten x 0,057€ x 1,21 (BTW)=
Licentiekosten gemiddeld hoorcollege anatomie voor studenten geneeskunde: 1035 €

De hoge kosten maken dit een eigenlijk onwerkzame optie. Door open afbeeldingen te gebruiken, vermijdt men deze problematiek.

VSNU: beschrijving ‘readerregeling’: https://www.vsnu.nl/2014/gf_readerregeling.html
StUvo. originele contract tekst: https://www.stichting-uvo.nl/nl/Documenten_3  
Tarieven: https://www.stichting-uvo.nl/nl/Tarieven_2

Naar boven

Wat is Creative Commons (CC)?

Een hele goed uitleg in gewone taal staat hier: https://creativecommons.nl/uitleg/

Creative Commons (CC) is het internationale licentie systeem om materiaal met een kunstzinnig of intellectueel karakter open te delen. Het biedt een tussenweg tussen enerzijds copyright (‘van mij, je mag er niks mee’) en publiek domein (‘je mag ermee doen wat je wilt’) -zie figuur- en is ontworpen om het delen en hergebruiken van materialen makkelijker te maken.

De auteursrechthebbende kan één van zes verschillende CC licenties toekennen aan zijn of haar werk. Deze 6 licenties bestaan uit een aantal combinaties van voorwaarden– zie figuur:

Bij alle varianten dient iemand die het materiaal gebruikt, de maker te noemen (het zogeheten ‘Attribution’ label, afgekort als ‘BY’), te verwijzen naar de bron en de CC licentie te noemen.
Dan zijn optioneel de volgende drie beperkingen toe te voegen:

  • Alleen niet-commercieel gebruik is toegestaan (het ‘NonCommercial’ label, afgekort als ‘NC’)
  • Als aanpassingen aan het materiaal gemaakt worden en het aangepaste materiaal gepubliceerd wordt, dient dit onder dezelfde licentie te worden geplaatst (het  ‘ShareAlike’ label, afgekort als ‘SA’)
  • Geen bewerkingen toegestaan (het ‘NoDerivatives’ label, afgekort als ‘ND’).

Zo ontstaan de volgende zes CC licenties, in afnemende mate van vrijheid, -zie figuur:

  • CC BY
  • CC BY SA
  • CC BY NC
  • CC BY NC SA
  • CC BY ND
  • CC BY NC ND

Meer info: https://creativecommons.nl/uitleg/


https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Creative_commons_license_spectrum.svg
By Shaddim; original CC license symbols by Creative Commons. License: CC BY

Voor elke licentie zijn er omschrijvingen in ‘normale mensen’-taal, onderliggend zijn er juridische omschrijvingen alsook machine leesbare versies. Het CC systeem is gebaseerd op auteursrecht: de auteursrechthebbende behoudt het auteursrecht, maar geeft een aantal rechten vrij.

Er zijn inmiddels al meer dan een miljard items onder CC licentie geplaatst -zie figuur-: https://stateof.creativecommons.org/#data . Heel Wikipedia is onder CC licentie. PLOS is onder CC licentie. Veel YouTube video’s en Flickr foto’s zijn onder CC licentie. Het Rijksmuseum heeft een groot deel van zijn collectie onder CC licentie geplaatst. Het Min. van OCW heeft als voorwaarde voor de open online projecten zoals AnatomyTOOL dat de materialen onder CC licentie geplaatst worden.

Naar boven
 

  • 430 reads